GEN. JAN
NEPOMUCEN UMIŃSKI
Życiorys gen. Jana Nepomucena Umińskiego
Jan Nepomucen Umiński, generał wojsk polskich, ziemianin, urodził
się 9.02.1778 r. w Czeluścinie (powiat gostyński) jako syn Hilarego, starosty bielskiego,
i Franciszki z Ryszewskich. Jego ojciec był właścicielem rozległych ziem –
Smolic ze Zdziętawami, Czeluścina i później dokupionych Bartoszewic i Kuźnicy.
Po krótkim pobycie w Warszawie w 1791 r.
J.N. Umiński jeszcze za życia ojca został oddany do konwiktu we
Wschowie, skąd w 1792 roku przeniósł się do Poznania w celu dalszej nauki. W
1794 r brał udział w powstaniu kościuszkowskim, walcząc w korpusie generała
J.H. Dąbrowskiego w czasie jego wyprawy do Wielkopolski, za co Prusacy
wytoczyli mu proces i przejściowo jego dobra wzięli pod sekwestr (zastaw). Gdy
w 1806 r. Napoleon przybył do Poznania, Umiński utworzył szwadron gwardii
honorowej i towarzyszył cesarzowi przy wszystkich jego wycieczkach w okolicę.
Następnie w 1807 r. walczył jako szef szwadronu na Pomorzu, pod dowództwem gen.
Dąbrowskiego. Ranny pod Gdańskiem, dostał się do niewoli pruskiej. Skazany na
karę śmierci przez pruski sąd wojenny, uwolniony został dzięki interwencji
Napoleona. Pozostał w armii Księstwa Warszawskiego; po roku 1807 wstąpił jako
major do kawalerii, a w 1809 r. awansowany został na pułkownika. Zorganizował
10 pułk huzarów, na którego czele odznaczył się w walkach przeciw Austrii. W
kampanii 1812 r. dowodził brygadą huzarów, na którą składały się trzy pułki:
jego własny, najbitniejszy lecz i najswawolniejszy w całej armii, wirtemberski
i pruski (trupiogłówki). W 1813 r., po odwrocie spod Moskwy, dowodził w stopniu
generała brygady strażą przednią korpusu księcia Józefa Poniatowskiego. W
bitwie pod Lipskiem dostał się do niewoli pruskiej.
W 1815 r. przez krótki okres był
w armii Królestwa Polskiego, dowodząc brygadą strzelców konnych, po czym
uwolnił się ze
służby i osiadł w swym majątku Smolice w Wielkim Księstwie Poznańskim. Od 1820
r. brał czynny udział w pracach tajnych organizacji na terenie Księstwa.
Należał do Związku Kosynierów, a następnie był współzałożycielem Towarzystwa
Patriotycznego, obejmującego cały obszar dawnej Polski. Aresztowany za tę
działalność w 1826 r., skazany został na 6 lat twierdzy.
Po wybuchu powstania
listopadowego w 1830 r. uciekł w przebraniu z twierdzy głogowskiej i przedostał
się do Warszawy, gdzie stanął 20.02.1831 r. i walczył jako prosty żołnierz pod
Stoczkiem. Później w czasie powstania pełnił funkcje kierownicze w armii, m.in.
dowodził jazdą, następnie samodzielnym korpusem.
25.02.1831
r. spotykamy gen. Umińskiego (już jako dowódcę) w bitwie pod Białołęką
i Grochowem. Grupa jego zajmowała środek pozycji lewego skrzydła i wstrzymała
bohatersko napór wojsk rosyjskich. Gdy zaś główna bitwa skoncentrowała się koło
Olszynki, zbliżył się Umiński około 4. po południu z całą swą grupą i odwrócił
flankowym (z boku) ruchem na atak
rosyjski – grożące naszemu lewemu skrzydłu niebezpieczeństwo. Widocznie
przytomność umysłu, jaką wykazał się podczas tej bitwy, zwróciła uwagę głównego
dowództwa na Umińskiego, gdyż w ciągu marca otrzymuje odrębny korpus, na który
składają się 2 brygady kawalerii i bateria lekkokonna z 8 dział.
Podczas wyprawy na gwardie stojące pod
Ostrołęką gen. Umiński osłaniał Warszawę, następnie brał udział w jej obronie.
Związany z kaliszanami, pod koniec powstania przeciwstawiał się kapitulanckiej
postawie generalicji. 23.09.1831 r. mianowany został przez sejm wodzem
naczelnym, po kilku godzinach został jednak odwołany. Za udział w powstaniu
listopadowym gen. Umiński zapłacił wysoką cenę: władze pruskie skonfiskowały
jego majątek, on sam został skazany zaocznie przez Prusaków na śmierć i
powieszony in effigie (wykonać wyrok na wizerunku zbiegłego lub zmarłego przestępcy).
Po upadku powstania nie wrócił już do Wielkopolski, przebywał na emigracji we
Francji i Anglii. Związany był z obozem A. Czartoryskiego. Opublikował szereg
prac dotyczących powstania. Po ogłoszeniu amnestii w 1840 r. gen. Umiński
przeniósł się do Brukseli i zabiegał o prawo powrotu do kraju. Po długich
staraniach władze pruskie zgodziły się – po odbyciu przez Umińskiego reszty kary twierdzy w Minden w latach
1846-47 – na jego zamieszkanie w
granicach Prus, jednak poza obrębem Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Osiadł
wtedy w Wiesbadenie, gdzie zmarł w 1851 roku.
Galeria
